Tâm lý học về tiền

Cuốn sách của Morgan Housel nói về những ảnh hưởng của các yếu tố tâm lý tới tư duy và các quyết định liên quan đến tiền lớn như thế nào và từ đó để mỗi cá nhân có thể nhận ra cách ứng xử phù hợp hơn đối với tiền.

Không ai điên

Ta có thể bất ngờ với những quyết định liên quan đến tiền của mỗi cá nhân, tới mức nghĩ rằng họ điên rồ, nhưng không phải vậy. Mỗi cá nhân đều có lý do riêng để giải thích cho những quyết định liên quan đến tiền của họ. Điều này liên quan đến trải nghiệm cá nhân của họ khi chứng kiến sự thịnh suy trên thị trường tài chính trong suốt thời gian họ lớn lên. Như tâm lý của những người con trong câu chuyện về Phạm Lãi ngày xưa.

Những ấn tượng đó khó phai đến mức ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của họ nhiều năm ở tuổi trưởng thành. Ví dụ: Một người lớn lên trong thời kỳ trái phiếu bùng nổ, sẽ ưu ái đầu tư vào trái phiếu, và ngược lại họ sẽ coi trái phiếu là công cụ đốt tiền khi sinh ra trong thời kỳ lạm phát.

May mắn vs rủi ro

Chúng ta thường dễ dàng đưa ra một kết luận đơn giản, rằng một người thành công, là do họ có hàng loạt quyết định đúng đắn, và người  thất bại thì ngược lại. Nhưng ảnh hưởng của may mắn và rủi ro tới kết quả thực sự là khó có thể bỏ qua.

Khó có thể không nói rằng Bill Gate thật may mắn, khi là 1 trong 300 học sinh cấp 2 được sử dụng với máy tính, so với 330 triệu người cùng độ tuổi với ông ấy trên khắp thế giới lúc bấy giờ. Tương tự như vậy, với rủi ro, khi người bạn bằng tuổi, cùng lớp là Kent có rất nhiều điểm nổi bật như Bill Gate, nhưng lại bị chết trong tai nạn khi leo núi, tỉ lệ rủi ro của leo núi cũng là 1/1 triệu, và rủi ro này rơi đúng vào Kent. 

Như vậy, hãy cẩn thận khi nghĩ rằng 100% thành công do nỗ lực và quyết định đưa ra. Ta nên chừa chỗ cho may mắn và rủi ro trong quyết định của mình. Khi đó ta có sự khiêm tốn khi đo đếm thành công, và thấu hiểu khi đánh giá thất bại. Và sắp xếp cuộc sống để ta không trắng tay khi gặp rủi ro và có thể tiếp tục cuộc chơi cho đến khi may mắn đến.

Có lẽ không ý thức được sự may mắn của mình, hay do không biết đủ mà một số người giàu có trở nên trắng tay hoặc bỏ mạng trong những quyết định ngu ngốc.

Dưới sự thúc đẩy của sự ghen tị, thói so sánh, họ liên tục gia tăng những mục tiêu tài chính của mình, và hành động theo mục tiêu đó, mà bỏ quên những giá trị tưởng như đương nhiên trong cuộc sống như tự do, hạnh phúc, mối quan hệ.

Sự tích lũy gây chấn động

Trong khi đó, một điều đơn giản đến mức gây ngạc nhiên tạo nên thành công đó là sự tích lũy lại thường không được chú ý đến.

Những mùa hè ít nóng khiến mùa đông kéo dài, liên tục trong nhiều năm, tích tụ dần tạo nên một kỷ băng hà trên trái đất kéo dài 1,9 triệu năm theo nghiên cứu của Milutin Milankovic. Hay sự phát triển của ổ cứng máy tính qua 40 năm từ 1950 đến 1990 chỉ tăng 296 megabyte, thì chỉ 20 năm sau đó, tức là 2019, thì đã tăng tới gần 100 triệu megabyte. 

Và 96% tài sản của Warren Buffet có được từ sau sinh nhật lần thứ 65 của ông. Sau gần 40 năm ông tham gia đầu tư.

Và bài học là, không cần một thế lực lớn để tạo ra một kết quả lớn. Từ một nền tảng nhỏ ban đầu nào đó, được tích tụ lại, qua thời gian, có thể tạo ra một kết quả vĩ đại đến mức không thể tưởng tượng được.

Cổ tức cao nhất của tiền bạc

Đó là thời gian, là sự tự do chứ không phải sự ngưỡng mộ hay một điều gì khác mà bạn vẫn nhầm tưởng. Bởi của cải là thứ không nhìn thấy.

Khi nhìn thấy từ một người ngồi trên chiếc ô tô trị giá 100.000$, điều duy nhất mà ta biết được là số tiền 100.000$ đã được tiêu đi, chứ không phải là mức độ giàu có của họ. 

Đừng nhầm rằng, khi ngồi trên 1 chiếc xe đắt tiền, thì mọi người sẽ trầm trồ và dành nhiều sự chú ý cho bạn. Không. Họ chỉ chăm chú vào chiếc xe và tưởng tượng chính họ đang ngồi trên đó. Không phải việc giàu có không đáng được ngưỡng mộ, mà đơn giản, khi đó, bạn trở thành thước đo cho sự khao khát được yêu mến và ngưỡng mộ của họ mà thôi.

Thế giới bất định và cơ hội

Tâm lý nhìn người khác mà sống, cũng hay xuất hiện trong giới đầu tư. Ta không thể cầm lòng được trước làn sóng mua vào bán ra của những người khác, trong khi ta không biết được chân trời thời gian, những khao khát và mong muốn của họ. Nên bạn không nên bị ảnh hưởng bởi những người đang chơi cuộc chơi khác của bạn.

Có quá nhiều yếu tố dẫn đến thành công hay thất bại trong tài chính, và nắm bắt được điều này là không thể. Vậy nên chấp nhận sự bất định này, khiến ta chủ động chừa chỗ cho những thất bại xảy ra, tránh đưa ra những quyết định cực đoan dẫn tới hậu quả nghiêm trọng, từ đó có thể đón nhận được những thành công bất ngờ, từ chính sự bất định đó.

Tiết kiệm vì tiết kiệm

Đó là đề xuất của tác giả. Không cần lý do để tiết kiệm. Bởi vì thế giới là bận định, không biết khi nào bạn cần đến nó. Tiết kiệm để mua nhà, tiết kiệm để mua xe, ... cũng là một lý do chính đáng. Nhưng ngay cả khi không có lý gì cũng nên tiết kiệm.

Một lối sống dưới mức thu nhập là cách để trở nên giàu có, và bền vững về tài chính, và sử dụng được đồng tiền như là công cụ để có cổ tức cao nhất, đó là tự do.

Có một câu rất hay thế này: "Tiền tiết kiệm là khoảng trống giữa cái tôi và thu nhập của bạn", bằng cách hạ thấp cái tôi, bạn sẽ có nhiều tiền tiết kiệm hơn, và như vậy bạn sẽ an toàn, hay nói cách khác là có nhiều cơ hội hơn trong một thế giới bất định.

Hãy lưu ý đến giấc ngủ của bạn

Bạn không nghe nhầm đâu, đây cùng là phần thú vị hàng đầu của cuốn sách. Thay vì luôn quyết định "có lý", trong một số trường hợp ta có thể chọn những quyết định "hợp lý". Vì, như vậy khiến ta ngủ ngon.

Bởi vì, chúng ta là con người, một cảm giác yên ổn, an toàn, thỏa mãn đôi khi cũng rất quan trọng.  

Ví dụ tác giả đã quyết định mua đứt 1 căn nhà, và đánh giá đó là một quyết định trái với những quy tắc tài chính, sẽ có lý hơn nếu mua trả góp lãi suất ưu đãi, và số tiền đó sẽ dùng để đầu tư, nhưng việc sở hữu căn nhà cho anh và gia đình một giá trị tinh thần khó đong đếm. Vậy đánh giá tổng quan, đó là một quyết định "hợp lý" dù không "có lý".

Còn gì nữa không?

Chắc chắn là còn nhiều rồi, một cuốn sách 382 trang cơ mà. Sách sẽ nói nhiều chi tiết, nhiều lời khuyên cụ thể cho bạn.

Đây là một cuốn sách tôi thích, nhưng mà chưa yêu, bởi gu của tôi là duyên dáng và hài hước. Nhưng tôi đánh giá nó cũng là một trong những cuốn phải đọc. Tôi đã phải đọc nó, và tôi đã lĩnh hội được nhiều kiến thức, một nền tảng chắc hơn trong những quyết định liên quan đến tiền của mình.

Và đây là cuốn sách tôi khuyên bạn nên đọc.